Biçim Gramerleri Yaklaşımı ile Kitaplık Tasarımı

Bu çalışma bir üretken sistem prensibi olan Biçim Gramerlerini ve bu prensibin Autopoiesis (kendini üreten sistemler) kavramıyla ilişkisini, bir ürün tasarımı üzerinden ele almaktadır. Çalışma, kendini üreten bir ürün tasarım modeli geliştirmeyi amaçlamıştır. Bu kapsamda geliştirilecek ürün modeli olarak kitaplık seçilmiştir. Kitaplık; özellikle yapı ve malzeme bakımından esnekliği, geniş kullanım alanları ve içinde depoladığı ürünün(kitap) belirli standartlarda olması nedeniyle bu çalışma için uygun görülmüştür.

Tasarım, “maksimum kitap depolama kapasitesine sahip bir kitaplık, kural tabanlı bir yöntem kullanılarak nasıl oluşturulabilir?’’ sorusu temel alınarak oluşturulmuştur. Bu bağlamda, farklı türde modüllerin biraraya gelerek oluşturduğu kombinasyonların kitap depolama alanı(raf) olarak kullanıldığı modüler bir tasarım modeli önerilmiştir.

Çalışma, araştırma ve üretken tasarım olmak üzere iki aşamayı içermektedir. Araştırma süreci, biçim gramerlerinin ürün tasarımında kullanıldığı örneklerin literatürde taranması, örnek kitaplık tasarımlarının incelenmesi ve raf boyutlarının ve modüllerinin belirlenmesine odaklanırken; üretken tasarım süreci, başlangıç biçiminin(ilk raf modülü) modellenmesi, kitaplığı oluşturacak kural setlerinin üç boyutlu olarak tanımlanması ve bu kuralların uygulanmasına odaklanmıştır. Dijital ortamdaki bu uygulama sürecinde, Grasshopper yazılımı ve SortalGI Biçim Grameri Yorumlayıcısı (Stouffs, 2018)
kullanılmıştır.

Tasarım modelinin oluşturulma sürecinde, olası kitap tasarımlarını üretmek üzere dört biçim kuralı tanımlanmıştır. Kitaplığı oluşturan modüllerin konumları, tanımlanan biçim kurallarına ve bu kuralların uygulanma sayısına bağlıdır. Bu sayede farklı kullanıcılara uygun, çeşitli kitaplık tasarımları üretilebilir.

Tanımlanan kuralların uygulanması sonucu oluşan bazı tasarımlar, yeterli kitap depolama kapasitesi sağlayamadığından, süreçte göz ardı edilmiştir. Kural tabanlı bir üretken sistem prensibi olan biçim gramerleri, geleneksel tasarım süreçleri ile karşılaştırıldığında, tasarımcı için temsil gücü yüksek ve dinamik bir tasarım ortamı sağlamıştır.

Autopoiesis, bir sistemin kendini yenileme veya yeniden oluşturma kapasitesini tanımlamak için kullanılan bir kavramdır. Bu kavram (Autopoiesis) ve önerilen model arasındaki ilişki kullanıcı ve tasarım modeli arasındaki etkileşim aracılığı ile kurulmuştur. Kullanıcı ve tasarım modeli arasındaki senaryoya göre; kullanıcı modüllerin yerini ve sayısını değiştirerek ürünü yeniden tasarlayabilir ve yeni kompozisyonlar oluşturabilir. Örneğin; kullanıcının belirli bir süre sonunda kitap depolama kapasitesini arttırması veya azaltması gerekiyorsa, raf modülleri kullanıcı tarafından mevcut modele eklenebilir ya da mevcut modelden çıkarılabilir. Bir diğer senaryoda ise, kullanıcı kitaplığında bir değişiklik yapma ihtiyacı hissederse, modüllerin birleşimi kullanıcı tarafından yeniden yapılandırılarak daha farklı ve özgün tasarımlar elde edilebilir. Yukarıdaki örneklerde de açıklanmak istenildiği gibi modüllerin eklenme/ eksilme ya da konumlarının değiştirilmesiyle önerilen sistem, kitaplığı kendini yenileyen ve üreten dinamik bir sisteme dönüştürür.

Anahtar Kelimeler: Üretken Tasarım, Biçim Gramerleri, Ürün Tasarımı, Autopoiesis