MassPoiesis: Metro İstasyonlarında Yaya Hareketlerinin İncelenmesi İçin Etmen Tabanlı Model Önerisi

Yoğun kullanıcı yüküne maruz kalan istasyon, havalimanı, alışveriş merkezi gibi yapılarda yaya sirkülasyonu, odak noktaları ve birikme alanları oldukça önemlidir. Yetersiz kalan fonksiyonların işletme maliyetleri, kullanıcı şikayetleri ve ekipman arızaları olarak birbirini tetiklediği daha büyük sorunlar da gözlenmektedir. Tasarım aşamasında kullanıcı hareketlerinin dikkatle irdelenerek proje çözümlerinin üretilmesi, kullanım aşamasında yaşanması muhtemel yoğunluk ve çakışma problemlerini en az seviyeye indirebilir. Ancak projelendirme sürecinde baz alınan değerler, zaman içerisinde kullanıcı sayısındaki artış ve kullanım alışkanlıklarındaki eğilimler nedeniyle değişkenlik gösterebilmektedir. Ayrıca yaya hareketleri için yapılan tahliye hesapları kabullere dayanmaktadır fakat günlük kullanımda insan hareketleri dinamik ve değişkendir. Kullanıcıların öğrenen, değişken & dinamik yapıları göz önüne alındığında yapıların da gelişen, güncellenen ihtiyaçlara mümkün olduğunca adapte olabilmesi beklenmektedir.

Simülasyonlar sayesinde dinamik yaya hareketleri canlandırılarak proje aşamasında gerekli kontrol ve revizyonların yapılması mümkün olmakta ve böylece inşa edilen yapının amacına hizmet etmesi için gerekli tedbirler alınabilmektedir. Tasarım problemlerinin bir kısmını gerçek dünyada sınama, test etme imkanı bulunmakla birlikte, olası maliyet ve tehlikeler göz önüne alındığında simülasyonların fiziki dünya koşullarını temsil eden test ortamları oluşması önemli bir avantajdır. Ayrıca simülasyonlar gerçek zamandan çok daha hızlı çalıştırılabileceği için uzun süre ihtiyacı olan araştırmaların hızlı bir şekilde test edilmesi mümkün olabilmektedir. Simülasyon araçlarındaki etmenler her seferinde farklı davranışlar sergileyebilmektedir, ancak günlük hareketlerini dikkate aldığımız kullanıcıların bir kısmı periyodik olarak aynı davranışları sergilemekte; bir kısmı da bunu alışkanlık haline getirerek sürekli benzer kullanımı tekrar etmektedir.

Sayısal bilimlerdeki gelişmeler sayesinde yaya hareketlerine yönelik tasarım karar süreçlerini destekleyen çalışmalar artmaktadır. Ayrıca sayısal bilimlerin yanı sıra insan ve toplum davranışlarını değerlendiren sosyal bilimler alanındaki çalışmalar da konuyu direkt olarak etkilemektedir. Toplu hareketleri canlandırma imkanı sunan etmen tabanlı sistemler baz alınarak geliştirilen yöntemin özellikle yığılma alanlarındaki verileri dikkate alarak, pekiştirmeli öğrenme ile yeni yaya davranışları geliştirmesi amaçlanmaktadır. Model için obje yönelimli bilgisayar dilleri kullanılabileceği gibi bu çalışmada etmen tabanlı modelleme için özel olarak geliştirilmiş araçlardan Anylogic kullanılmıştır. Yoğun kullanıcı trafiğine sahip olan metro istasyonları kapsamında ele alınarak, örnek bir istasyonun bilet holü katındaki yaya davranışlarını temsil eden bir model önerisi getirmektedir. Geliştirilen modelde gişe, asansör ve turnike bölgesi gibi yoğun kullanıcı yükü barındıran konkors katı ele alınmış olup, daha sonraki araştırmalarda tren ve yolcu etkileşimlerini de değerlendirecek şekilde peron katı, teknik hacimler ve istasyon girişlerinin de incelendiği daha kapsamlı çalışmalar da yapılabilir. Ayrıca önerilen model alışveriş merkezi, havaalanı, iskele gibi yoğun yaya hareketi bulunan yapılarda da kullanılarak geliştirilebilir.

Anahtar Kelimeler: Metro İstasyonu, Yaya Sirkülasyonu, Simülasyon, Etmen Tabanlı, Pekiştirmeli Öğrenme